Ivan Pavlov
Ο Ιβάν Παβλόφ(Ivan Pavlov, 1849-1936) ήταν Ρώσος φυσιολόγος και ιατρός. Έγινε ευρέως γνωστός για το πείραμά του στο φαινόμενο των εξαρτημένων ανακλαστικών. Αν και αρχικά ήταν διστακτικός προς την επιστήμη της ψυχολογίας, ύστερα από μακρόχρονη έρευνα κατέληξε στο γεγονός ότι η θεωρία των εξαρτημένων ανακλαστικών θα μπορούσε να ερμηνεύσει την ψυχωσική συμπεριφορά.
Οι μαθητές μέσα σε μία τάξη αναπτύσσουν αισθήματα και συναισθήματα. Σε διάφορες συνθήκες τα παιδιά μπορούν να νιώσουν φόβο, άγχος, λύπη, χαρά, ενθουσιασμό συχνά όμως χωρίς την επίγνωση των εκπαιδευτικών. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των συναισθημάτων μπορεί να κατανοηθεί και να εξηγηθεί μέσα από το έργο και το πείραμα του Ρώσου φυσιολόγου Ivan Pavlov.
Το πείραμα
Η θεωρία του Pavlov βασίζεται στην κλασική εξαρτημένη μάθηση: όταν ένα ουδέτερο ερέθισμα συνδέεται επανειλημμένα με ένα ανεξάρτητο ερέθισμα, τότε μπορεί να προκληθεί μία εξαρτημένη αντίδραση. Το πείραμα στηρίχτηκε στην έκκριση σάλιου στους σκύλους, όπου εμφάνιζε κάθε φορά αλλαγές στο χρόνο και στο βαθμό. Πιο συγκεκριμένα, κάθε φορά που ο Pavlov έβαζε τροφή κοντά στο στόμα ενός πεινασμένου σκύλου, τότε ο σκύλος άρχιζε να εκκρίνει σάλιο. Η αντίδραση αυτή του σκύλου, συνέβαινε ενστικτωδώς χωρίς κάποια ιδιαίτερη εκπαίδευση. Γι’ αυτό το κρέας αναφέρεται ως ανεξάρτητο ερέθισμα. Στη συνέχεια, ο Pavlov αποφάσισε να αντικαταστήσει την τροφή με ένα άλλο ουδέτερο ερέθισμα, ένα κουδούνι. Φυσιολογικά από μόνο του ένα κουδούνι δεν θα μπορούσε να επιφέρει έκκριση σάλιου σε ένα σκύλο. Όταν όμως συνδύασε το κουδούνισμα με την τροφή, ο σκύλος άρχισε να εκκρίνει σάλιο, νομίζοντας πως ήρθε η ώρα να φάει, ανεξάρτητα από το αν υπήρχε τροφή μπροστά του ή όχι. Αυτό αυτόματα σημαίνει ότι ο ήχος του κουδουνιού προκαλεί την ίδια αντίδραση που προκαλεί από μόνη της η τροφή! Έτσι, ο ήχος του κουδουνιού από ουδέτερο γίνεται εξαρτημένο ερέθισμα λόγω της σύνδεσής του με την τροφή.
Κλασική Εξαρτημένη Μάθηση
Σύμφωνα με τον μπιχεβιορισμό (συμπεριφορισμό), εκφραστής του οποίου είναι ο Pavlov, δεν έχουν σημασία οι εσωτερικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της μάθησης, αλλά οι αλλαγές που συμβαίνουν στην εμφανή συμπεριφορά του υποκειμένου, στο τί, δηλαδή, μπορεί να κάνει ο μαθητευόμενος ως αποτέλεσμα της κατάλληλης οργάνωσης του περιβάλλοντος της μάθησης. Και το περιβάλλον της μάθησης την σημερινή εποχή είναι πολυδιάστατο και πολυμορφικό με τις νέες τεχνολογίες και την τηλεόραση να έχουν πολλές φορές καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνείδησης. Σύμφωνα με τους μπιχεβιοριστές «ένας ζωντανός οργανισμός, αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του μέσω των λεγόμενων ανακλαστικών. Τα ανακλαστικά είναι ουσιαστικά ένα φαινόμενο του νευρικού συστήματος. Ένα ανακλαστικό συνδέει ένα ερέθισμα που προέρχεται από το περιβάλλον με την αντίδραση του οργανισμού».
Ο Pavlov κατέταξε τα ανακλαστικά σε δυο μεγάλες κατηγόριες: «τα σταθερά –ανεξάρτητα, που υπάρχουν εκ γενετής και είναι έμφυτα στους διάφορους οργανισμούς και τα εξαρτημένα ανακλαστικά που είναι επίκτητα». Για παράδειγμα, η αναπνοή είναι ένα σταθερό ανακλαστικό καθώς αποτελεί μόνιμη και αυτόματη αντίδραση του οργανισμού στο περιβάλλον, το οποίο δεν μεταβάλλεται.
Αντίθετα, τα εξαρτημένα ανακλαστικά μπορούν να μεταβληθούν από εξωτερικές μεταβλητές. Έτσι, στις διαφημίσεις πολλές φορές σχετίζονται μεταξύ τους ερεθίσματα (π.χ. μπύρα- αυτοκίνητο) που μας κάνουν να θέλουμε να τα αποκτήσουμε. Δημιουργείται τότε το εξαρτημένο ανακλαστικό ότι για να αποκτήσω/απολαύσω το ένα αντικείμενο πρέπει να αγοράσω το άλλο. Ο συνειρμός που επιτυγχάνεται είναι υποσυνείδητος και συνεπώς πολύ ισχυρός.
Στο χώρο της εκπαίδευσης, αποδείχτηκε ότι το πείραμα του Pavlov μπορεί να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να κατανοήσουν και να διαχειριστούν καταστάσεις φόβου και άγχους των παιδιών, σχετικά με τα ερεθίσματα που προσλαμβάνουν και τους προκαλούν αυτά τα συναισθήματα.
