Λίγο πριν το τσουνάμι

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο η υγειονομική κρίση δείχνει να υποχωρεί και ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της επόμενης μέρας οι οποίες είναι τόσο σοβαρές που μπορεί να κάνουν το υγειονομικό τίμημα που πληρώθηκε να μοιάζει αμελητέο. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, όλες ανεξαιρέτως οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αύξησαν το δημόσιο χρέος τους για να στηρίξουν τα περιοριστικά μέτρα που πήραν για την αντιμετώπιση της πανδημίας1. Αυτό που διαφέρει σε κάθε χώρα είναι το μέγεθος της αύξησης και κυρίως το σημείο εκκίνησης. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι οι χώρες του Νότου που είχαν ήδη προβλήματα έχουν περάσει πλέον σε μια γκρίζα ζώνη και γεννούνται σοβαρά ερωτήματα περί της βιωσιμότητας του χρέους τους.

Όμως πόσο μεγάλο μπορεί να είναι το χρέος μιας χώρας?

Υπάρχουν κάποια rules of thumb, παραδοσιακά υποστηριζόταν ότι είναι επικίνδυνο να πλησιάσει το 90%-100% του ΑΕΠ της χώρας (η Ευρωζώνη έχει θέσει σαν άνω όριο το 60%), όμως στις μέρες μας λόγω των μηδενικών επιτοκίων ο δανεισμός έχει καταστεί φθηνός και το σημαντικό είναι το κόστος αναχρηματοδότησης του χρέους να μην ξεπερνάει την αύξηση του ΑΕΠ (με άλλα λόγια ο λόγος χρέος προς ΑΕΠ να βαίνει μειούμενος). Όσο τα επιτόκια παραμένουν στο χαμηλό επίπεδο που είναι σήμερα πρακτικά δεν υπάρχει κίνδυνος, η κατάσταση όμως αναμένεται σύντομα να ανατραπεί λόγω των θηριωδών χρηματοπιστωτικών επεκτάσεων των κεντρικών τραπεζών στις δυο πλευρές του Ατλαντικού2.      

Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια με τις προηγούμενες μικρότερου μεγέθους χρηματοπιστωτικές επεκτάσεις των κεντρικών τραπεζών αναμέναμε την εμφάνιση ενός πληθωρισμού που τελικά δεν ήρθε. Αυτό συνέβη γιατί η επιπλέον ρευστότητα δεν έφτασε στην πραγματική οικονομία αλλά διοχετεύτηκε κυρίως στην αγορά ακινήτων και στα χρηματιστήρια του πλανήτη τα οποία αυτό το διάστημα σημείωναν αλλεπάλληλα ανοδικά ρεκόρ. Όμως όσο δύσκολη κι αν είναι η ακριβής πρόβλεψη του ερχομού του πληθωρισμού, άλλο τόσο αφελής είναι η πίστη ότι μπορούμε να τυπώνουμε χρήμα εσαεί χωρίς παρενέργειες. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα αυτοκρατοριών που προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κρίση της παρακμής τους με κόψιμο χρήματος (παλαιότερα αυτό γινόταν νοθεύοντας τα νομίσματα), ούτε μία δεν κέρδισε κάτι παραπάνω από μια μικρή παράταση ζωής. Και για να επανέλθουμε στο σήμερα, ο πληθωρισμός έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του, οι τιμές των πρώτων υλών έχουν πάρει την ανηφόρα και το ίδιο φαινόμενο αρχίζει να παρατηρείται σε προϊόντα της αγοράς.

Πέρα από τις διαβρωτικές επιπτώσεις του ίδιο του πληθωρισμού, η Ελλάδα αντιμετωπίζει κι έναν επιπλέον θανάσιμο κίνδυνο. Η άμεση αντίδραση των κεντρικών τραπεζών για να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό όταν η κατάσταση θα αρχίσει να εκτραχύνεται θα είναι να αυξήσουν τα επιτόκια. Αυτή η αύξηση στα επιτόκια δανεισμού θα αποτελέσει θηλιά στον λαιμό των χρεωμένων χωρών που θα δυσκολευτούν να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα που έχει το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στον κόσμο (209% του ΑΕΠ) μετά την Ιαπωνία. Μπορεί ένα σημαντικό μέρος του ελληνικού χρέους να βρίσκεται στα χέρια του Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) και να πρέπει να αποπληρωθεί στο απώτερο μέλλον, αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι αυτήν την στιγμή το χρέος της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι σχεδόν διπλάσιο απο ότι ήταν το 2008 λίγο πριν την χρεοκοπία!

Έτσι όπως έχουν τα πράγματα αυτήν την στιγμή, η Ελλάδα βαδίζει ολοταχώς προς μια νέα χρεοκοπία και τίποτα δεν δείχνει ικανό να ανακόψει αυτήν την πορεία. Όσοι απολαμβάνουν τα χαμηλά επιτόκια σήμερα χωρίς να νοιαζονται για την επόμενη μέρα μοιάζουν με αυτούς που βγήκαν να μαζέψουν κοχύλια όταν τραβήχτηκε η θάλασσα λίγο πριν το τσουνάμι. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι ακόμα και το ΔΝΤ στην ανακοίνωσή του στις 2/6 απέφυγε να τοποθετηθεί στο ερώτημα περί μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας3 του χρέους. Γενικά η Ελλάδα δείχνει να εναποθέτει (πάλι) τις ελπίδες της σε μια πολιτική διευθέτηση των οικονομικών της θεμάτων. Σε αυτήν την προσπάθεια θα βρει σύμμαχο την Ιταλία, η οποία επίσης αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με το εκτός ελέγχου χρέος της (βλέπε διάγραμμα). Η Ιταλία είναι η 3η οικονομία της Ευρωζώνης και λόγω μεγέθους είναι too big to fail αλλά συγχρόνως και too big to save. Η Ελλάδα ευελπιστεί σε μια ευνοϊκή μεταχείριση της Ιταλίας από την ΕΚΤ ώστε μαζί με τον «βασιλικό» να ποτιστεί κι η «γλάστρα».    

H κατάληξη που θα έχει η εκκολαπτόμενη κρίση χρέους στην Ευρώπη είναι άγνωστη4, μπορεί να οδηγήσει από την διάλυση της Ευρωζώνης ως την αμοιβαιότητα του χρέους και την οικονομική ενοποίηση. Το θέμα με την Ελλάδα είναι πάντως είναι ότι για να μπορεί να κρατιέται με μηχανική υποστήριξη οικονομικά ζωντανή μετατρέπεται σταδιακά σε χώρα-ζόμπι, με όλα της τα assets να γίνονται collaterals δανείων και την ίδια να χάνει το δικαίωμα να παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό της. Φοβάμαι τέλος ότι σύντομα θα ξανατεθεί στο τραπέζι το ζήτημα του κατά πόσο η χώρα έχει τις δυνατότητες να συμμετέχει στο κοινό νόμισμα, αλλά αυτήν την φορά την τελική απόφαση θα την πάρουν άλλοι χωρίς να μας ρωτήσουν.

1 Το δημόσιο χρέος του Ηνωμένου Βασιλείου σκαρφάλωσε το 2021 στο 97.4% του ΑΕΠ https://www.statista.com/statistics/282841/debt-as-gdp-uk/

2 Η επέκταση της FED: https://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/bst_recenttrends.htm ,

Η επέκταση της ECB: https://d3fy651gv2fhd3.cloudfront.net/charts/euro-area-central-bank-balance-sheet.png?s=euroareacenbanbalshe&v=202106042215V20200908&d1=19960610

3 https://www.imf.org/en/News/Articles/2021/06/01/mcs060221greece-staff-concluding-statement-of-the-2021-article-iv-consultation-mission (παράγραφος 6)

4 Τις πρώτες αναγνωριστικές βολές προς την Ιταλία έστειλε πριν λίγες μέρες ο πάντα ενδιαφέρον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε   https://insider-voice.com/europes-social-peace-requires-a-return-to-fiscal-discipline/