H άγρια κι αναίτια δολοφονία του George Floyd από τον αστυνομικό Derek Chauvin στις 25 Μαΐου μοιάζει να μετατρέπεται σε θρυαλλίδα σημαντικών εξελίξεων. Αρχικά υπήρξε ένταση στην κοινότητα των μαύρων στις ΗΠΑ, αλλά σύντομα το κύμα των αντιδράσεων πέρασε στην άλλη μεριά του Ατλαντικού κι έφτασε μέχρι την Αυστραλία. Tο κίνημα Black Lives Matter (BLM) που διαμαρτύρεται για την αστυνομική βία κατά των μαύρων στις ΗΠΑ απέκτησε άλλη διάσταση κι έφτασε μέχρι τον ιστορικό αναθεωρητισμό. Πλέον ποδοσφαιρικοί αγώνες ξεκινούν με τους παίχτες γονατιστούς σε ενδειξη συμπαράστασης στο BLM κίνημα, δημοφιλείς ταινίες και βιβλία κατηγoρούνται για ρατσισμό, ενώ βανδαλίζονται αγάλματα ιστορικών προσωπικοτήτων όπως του Τσώρτσιλ και του Λεοπόλδου Β’.

Αν περιοριστούμε στο γεγονός που προκάλεσε τις αντιδράσεις, είναι φανερό ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στον τρόπο που ενεργεί η αμερικάνικη αστυνομία. Οι ΗΠΑ ειναι μια ιδιαίτερη χώρα, δίνει ευκαιρίες όσο καμιά άλλη σε αυτούς που θέλουν και μπορούν, αλλά δεν προσφέρει κανένα δίχτυ ασφαλείας σε αυτούς που δεν θέλουν και δεν μπορούν. Αυτό δημιουργεί μια κοινωνία των άκρων. Είναι κατανοητό ότι η δουλειά του αστυνομικού εκεί είναι πολύ δύσκολη, καθώς θέτεις συχνά την ζωή σου σε κίνδυνο. Όμως όσα ελαφρυτικά κι αν αναγνωριστούν, οι 1004 νεκροί από πυρά αστυνομικών το 2019 (εκ των οποίων οι 235 μαύροι)1 είναι ένας απαράδεκτα υψηλός δείκτης. Πόσω μάλλον όταν σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με χωρίς λόγο δολοφονίες πολιτών, όπως η πρόσφατη του George Floyd.  

Διευρύνοντας την κουβέντα περί φυλετικού ρατσισμού, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι ειδικά οι χώρες με αποικιοκρατικό παρελθόν έχουν αρκετούς σκελετούς στις ντουλάπες τους. Από τα βρετανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Κένυα2, τα εκατομμύρια θύματα του Λεοπόλδου Β’ στο Κονγκό, μέχρι την εξαιρετικά βίαιη απόπειρα των Γάλλων να αποτρέψουν την ανεξαρτησία της Αλγερίας. Αυτές οι ιστορίες που μένουν ακόμα στο μισοσκόταδο έχουν -πέρα των προφανών- και μια άλλη αρνητική επίπτωση, δημιουργούν στην Δύση και τους πολίτες της ένα αίσθημα τύψεων και συλλογικής ενοχής, με αποτέλεσμα οι Δυτικές χώρες να παρουσιάζουν σήμερα μια στάση παθητική σε θέματα που θα έπρεπε να είναι πιο ενεργητικές και δυναμικές. Ήμουν πάντα της άποψης ότι απέναντι σε τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος η λιγότερο κακή λύση είναι η πλήρης διελεύκανση και η δημοσιοποίηση του τι συνέβη. Στην αρχή μπορεί να υπάρξει ένα σοκ, ίσως και κάποιες δικαστικές διαμάχες, αλλά στην συνέχεια οι κοινωνίες –ακόμα και τα θύματα- θα είναι πιο ώριμες να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία και να βαδίσουν προς το μέλλον. Αν αντίθετα επιχειρήσεις να θάψεις και να σβήσεις από την μνήμη ένα γεγονός (όπως παρεπιπτόντως έκανε η Ελλάδα με τον εμφύλιο) τότε θα το ξαναβρείς μπροστά σου μεταλλαγμένο σε μορφή που δεν την περιμένεις. Άρα έστω και πολλά χρόνια αργότερα θα πρέπει να ανοίξουν φάκελοι και να χυθεί άπλετο φως στα γεγονότα προηγούμενων περιόδων.  

Δεν λείπουν φυσικά και οι ακρότητες στα γεγονότα των ημερών, με κυριότερη τον αναχρονισμό. Δεν μπορεί μια εποχή να κρίνεται με τα κριτήρια και τις νόρμες άλλης εποχής. Οι απόψεις και οι πράξεις έχουν ενα χρονικό αλλά και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκφέρονται και υλοποιούνται. Είναι τουλάχιστον γελοίο κι επικίνδυνο συγχρόνως ταινίες να μοντάρονται, βιβλία να «διορθώνονται», πρόσωπα να λοιδορούνται επειδή σε άλλες εποχές υπό τελείως διαφορετικό ηθικό πλαίσιο είπαν ή έκαναν κάτι που στις μέρες μας θεωρείται (και καλώς θεωρείται) ρατσιστικό ή γενικότερα μη πρέπον. H υπόθεση αρχίζει να ξεφεύγει και οδηγούμαστε σε παρανοϊκές καταστάσεις, στο τέλος από το ξεχείλωμα και την υπερβολική χρήση οι χαρακτηρισμοί θα χάσουν το νόημά τους.

Τέλος, υπάρχει μια επιπλέον παράμετρος στην οποία δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά, που όμως ίσως παίξει ρόλο καταλύτη στις εξελίξεις. Αυτή η παράμετρος είναι ο κορωνοϊός. Πολλές χώρες προέρχονται από lockdown κάποιων μηνών κι αυτο ασκεί όχι μόνο οικονομικές πιέσεις στον πληθυσμό, αλλά και ψυχολογικές. Ο ταυτόχρονος εν οίκω εγκλεισμός επί σχεδόν 3 μήνες για μεγάλο τμήμα του πλανήτη είναι ίσως το μεγαλύτερο ψυχολογικό πείραμα στην ιστορία. Ακόμα δεν ξέρουμε πώς –και αν- επηρεάσει τον κόσμο στις αντιδράσεις και τις επιλογές του. Θα υπάρξει άραγε ροπή προς τον ριζοσπαστισμό και ακραίες τοποθετήσεις, θα αναζητηθούν εξιλαστήρια θύματα για τα προβλήματα, κυοφορούνται μήπως μεγάλες αλλαγές στο προσεχές μέλλον? Όλα αυτά είναι ερωτήματα στα οποία σύντομα θα δούμε τις απαντήσεις. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα πλήξουμε, καθώς όπως λέει μια γνωστή κινέζικη κατάρα «Να ζήσεις σε καιρούς ενδιαφέροντες!»   

1 https://www.statista.com/statistics/585152/people-shot-to-death-by-us-police-by-race/   

2 Britain’s Gulag: The Brutal End of Empire in Kenya, Caroline Elkins, 2005

Νίκος Σιδηρόπουλος