«Να έχεις ή να είσαι» – Erich Fromm
Στο επίκαιρο και πάντα διαχρονικό αυτό βιβλίο, ο Erich Fromm, αναλύει τους δύο, εκ διαμέτρου αντίθετους, τρόπους ύπαρξης του ανθρώπου, μέσα από το «να έχει – να κατέχει» ή μέσα από το «να είναι».
Στον πρώτο τρόπο ύπαρξης, αυτόν του «να έχεις», δεν περιλαμβάνεται μόνο το προφανές, δηλαδή η κατοχή χρήματος και υλικών αγαθών, αλλά κυρίως η ακόρεστη δίψα του σύγχρονου ανθρώπου για κτήση εξουσίας, φήμης, για απεριόριστη κατανάλωση, για «κυριαρχία» πάνω σε κάθε άλλο είδος ύπαρξης στον πλανήτη, τροφοδοτώντας έτσι την αλαζονεία του και καλλιεργώντας έναν εγωκεντρικό τρόπο ύπαρξης.
Τα παραδείγματα από την σύγχρονη ζωή, ως εκφραστές του προσανατολισμού ζωής «να έχεις», είναι άπειρα. Άνθρωποι που «κατέχονται» από τους τίτλους ή την εξουσία που δικαίως ή αδίκως απέκτησαν, άνθρωποι που αγκιστρώνονται (κατ-έχονται) σε πεπαλαιωμένες, στερεότυπες αντιλήψεις και δεν έχουν καμία διάθεση για αλλαγή νοοτροπίας και εκσυγχρονισμό. Οι άνθρωποι που έχουν «σχεδιάσει» έναν ρόλο, από τον οποίο κατέχονται, επιδεικνύοντας τα «προσόντα» τους, σε μια «παράσταση», που ένας απλός ακροατής αντιλαμβάνεται το πόσο τεχνητή, ψεύτικη και στημένη είναι, από το πόσο ανιαρή και βαρετή μπορεί να του φαίνεται. Οι γραφειοκράτες από άποψη χαρακτήρα, που το μόνο που έχει σημασία για αυτούς είναι η υπακοή στους κανόνες, «δολοφονώντας» κάθε δημιουργική, ακόμα και ανθρώπινη τους πλευρά, υπακούοντας απλά «στο καθήκον» τους. Το ίδιο έκαναν και οι στρατιώτες που έστελναν χιλιάδες Εβραίων στο θάνατο, χωρίς καμία ενοχή, γιατί ήταν άνθρωποι συνεπείς στα καθήκοντα τους. Άνθρωποι επικίνδυνοι, που δε νιώθουν κανέναν ανθρώπινο δεσμό με αυτούς που εξαρτώνται από τις αποφάσεις τους, σκληροί και υποταγμένοι στο σύστημα.
Οι φοιτητές που απομνημονεύουν και αποθηκεύουν, άκριτα, στην μνήμη τους τις γνώσεις και τις πληροφορίες που τους παρασχέθηκαν, γίνονται δηλαδή «κάτοχοι» (κατ – έχουν), σκέψεων κάποιων άλλων, γίνονται καταναλωτές, χωρίς να δημιουργούν τις δικές τους, πρωτότυπες σκέψεις και ιδέες, στην ουσία δεν υιοθετούν τον τρόπο ύπαρξης «να έχεις»;
Ο σύγχρονος άνθρωπος, απόλυτα επικεντρωμένος στο «έχειν», δυσκολεύεται ακόμα και να αντιληφθεί πως δεν είναι αυτός ο μόνος τρόπος ύπαρξης.
Τι σημαίνει, όμως, «να είσαι» στην πραγματικότητα; Μήπως το «να φαίνεσαι»; Ποια είναι τα βαθύτερα κίνητρα μου πίσω από την συμπεριφορά μου; Ποιους σκοπούς ενδέχεται να εξυπηρετεί, συνειδητούς ή ασυνείδητους; Όπως αναφέρεται στο βιβλίο, αν, για παράδειγμα, φαίνομαι ευγενικός, ενώ η ευγένεια μου καλύπτει απλώς την ματαιοδοξία μου, αν φαίνεται πως αγαπώ τη χώρα μου, ενώ απλά προωθώ τα συμφέροντα μου;
Στον αντίποδα όλων των παραπάνω, ο άνθρωπος που είναι «ανοιχτός» σε νέες ιδέες και νέους τρόπους ύπαρξης, ο δημιουργικός άνθρωπος που αυθόρμητα και ζωντανά είναι σε θέση να λησμονήσει το «εγώ» του, να υπερβεί τα κοινωνικά στερεότυπα και τις κοινωνικές θέσεις και προκαταλήψεις και να χτίσει από το μηδέν νέες αντιλήψεις ζωής. Ο άνθρωπος που θα ψάξει να βρει νέα μονοπάτια ύπαρξης, που μπορεί να αμφισβητήσει τα παλιά, να παράγει γνώσεις, ο ελεύθερος άνθρωπος που αντιλαμβάνεται ότι όλα αλλάζουν, όλα εξελίσσονται, «τα πάντα ρει», όπως είπε και ο Ηράκλειτος.
Κτήση (ΦΑΟΥΣΤ)
Γνωρίζω πως τίποτα δεν μου ανήκει,
Πέρα από το στοχασμό, που ανεμπόδιστα ρέει απ΄ την ψυχή μου,
Και από την κάθε υπέροχη στιγμή
Που μοίρα στοργική, μου δίνει να χαρώ με την καρδιά μου.
Και όπως είπε και ο Χριστός, και ποιο το όφελος για τον άνθρωπο, αν κερδίσει τον κόσμο ολόκληρο αλλά χάσει τον εαυτό του;
